دستخط و نوشتن در کودکان

کار نوشتن چیست ؟

اگرچه اغلب تصور می کنیم نوشتن یعنی چیزی را که می بینیم روی کاغذ بنویسیم ، دست نویسی در واقع دو جنبه کیفی مهم را منعکس می کند :

نتیجه : نتیجه نوشته شده چگونه است؟ ( برای مثال آیا کلمات مرتب و خوانا هستند و روی  یک خط و به درستی نوشته شده اند )

عملکرد : دست نویسی چگونه انجام  می شود؟ ( برای مثال  مداد باید چگونه در دست گرفته شود ؟ با چه سرعتی کار انجام شود ؟ آیا هنگام نوشتن دردی احساس میشود ؟)

هر دو جنبه دست نویسی به چند توانایی اساسی دیگر وابسته است که شامل موارد زیر میشود :

• خوانا بودن ( آنچه نوشته میشود ) : با توجه به شناخت کلمه و عدد و ساخت آن ، نوشتن روی خط ، فاصله گذاری مناسب  بین کلمات و اعداد و اندازه درست کلمه  ، محقق می شود . در سطح ابتدایی  و پایه  به توانایی پیش نویسی وابسته است.
• مکانیک : به این معنا که حرکت از کجا آغاز می شود ( از شانه ، آرنج ، مچ یا انگشتان ) تا روان به دست گرفتن  مداد و مهارتهای تحمل مداد  کسب شود  که البته به درست  گرفتن مداد به قدرت  و کنترل انگشت  ، پردازش حسی ( مخصوصا در دست  و انگشتان ) و طرز نشستن ( وضعیت پشت میز ) بستگی دارد .

چرا کار نوشتن مهم است ؟

با نوشتن عملکرد آموزشی کودک ارزیابی می شود . در واقع در دوره های بالاتر ، کار نوشتن به طور قابل توجهی نتیجه حاصله در امتحان را علاوه بر خوانایی آن مشخص  می کند اما این شرط  در صورتیست که در اوایل تحصیل به بهترین شکل مهارت آن کسب شده باشد که در این صورت مانع ایجاد عادات بد بعدی خواهد شد.

مهارتهای مهمی که توانایی های دست نویسی را نشان می دهند مشابه مهارتهای روزمره خود مراقبتی  با دست ( مثل بستن دکمه ، مسواک زدن  و بستن بند کفش ) می باشد . به شکل جالب توجهی این موارد برای استفاده از صفحه کلید هم صدق می کند . بنابراین آگاهی از این مورد بسیار مهم است حتی اگر به پیشرفت مهارت نوشتن علاقمند نباشید ، به پیشرفت مهارت های صفحه کلید علاقمند خواهید بود  که مهارتهای مهمی برای آنها لازم خواهد بود .

تایپ کردن در مقابل دست نویسی کردن :  با وجود استفاده  گسترده  از کامپیوتر و پیشرفت آن ، بسیاری بر این باورند تایپ کردن به عنوان یک مهارت در زندگی مهم تر از مهارت  نوشتن با دست است ، اما این دلیل قابل قبولی نیست که بتوان رشد مهارت دست نویسی را به عنوان مهارت پیش نیاز برای استفاده ی بهینه از صفحه کلید حذف کرد در حالیکه موارد استفاده مشابهی برای دست نویسی وجود دارد . علاوه بر توانایی کار با کامپیوتر ، توانایی دست نویسی برای پر کردن فرمها ، امضای چک ها و مواردی از این قبیل لازم است در نتیجه  تقویت ، توانایی کنترل درست انگشت برای انجام کارهایی که در بالا عنوان شد ، حائز اهمیت است .

بلوکهای سازنده لازم برای پیشرفت کار نوشتن چیست ؟

• برتری طرفی دست : استفاده هماهنگ و سازگار  یک دست برای انجام کار ، تا مهارتهای اصلاحی بهتر پیشرفت کند
• تفکیک حرکات تنگشتان دست : برای مهارت دستکاری فقط از انگشت شست ، میانی و اشاره استفاده شود و انگشت کوچک و انگشت چهارم باز باشد و در انجام کار استفاده نشوند بلکه فقط از سه انگشت دیگر حمایت کنند .
• ثبات دست و انگشت : توانایی اعمال نیرو و مقاومت با استفاده از دستها و انگشتان
• ثبات شانه : توانایی استفاده از ماهیچه های شانه برای صاف نگه داشتن آن تا بتواند در جهتهای مختلف نگه داشته شود در حالیکه با کمک دست و بازو کار نوشتن انجام  میشود .
• شناخت کلمه : دانش کافی از شکل و صدای کلمه و بعد از آن درک نامها همراه با درک دیداری و هم با نوشتن ( باید متناسب با سن کودک در نظر گرفته شود )
• شناخت اعداد : دانش سازگار و هماهنگ از شکل و جهت درست اعداد و درک معانی اعداد
• کنترل مداد :  کنترل به معنای درست گرفتن و حرکت دادن مداد به  روش طراحی شده است که متاثر از استحکام انگشت و پردازش حسی است .
• مکانیک مداد : به این معنا که مداد چگونه و با چه فشاری روی کاغذ حرکت کند  .
• مهارتهای پیش از نوشتن :  مداد به صورتی حرکت کند تا نوشتن حروف ، اعداد و نقاشی در سطح ابتدایی انجام  شود ( مثل ۱ ، – ۰ – + / مربع / x  و )
• ادراک دیداری : توانایی مغز برای تفسیر و معنی دار کردن تصاویری که با چشم دیده میشود مثل اعداد و کلمات
• برنامه ریزی و ترتیب دهی : انجام متوالی تکالیف چند مرحله ایی برای کسب یک نتیجه بدیهی و روشن
• کنترل وضعی : توانایی ثابت نگه داشتن تنه و گردن برای ایجاد هماهنگی بین دو قسمت مثل بازو و دست برای نوشتن

چطور میتوانم بگویم کودکم مشکلاتی در کار نوشتن دارد ؟

اگر کودک مشکلاتی در مهارت نوشتن داشته باشد ممکن است :

• به شکل ناخوشایند و زشتی مداد را برای نوشتن در دست بگیرد.
• کلمات ناخوانا و در هم ، روی یک خط  و با اندازه درست نوشته  نشده اند.
• حروف و اعداد نادرست ، زشت و اشتباه
• در انجام تکالیف نوشتنی بسیار کند است و یا سعی  می کند به سرعت آنرا تمام  کند.
• هنگام نشستن پشت کامپیوتر و تایپ کردن  و استفاده  از مووس به سرعت خسته  میشود.
• میتواند صورت شفاهی ایده هایش را بیان کند ولی برای نوشتن  آنها مشکل دارد.
• از نوشتن خودداری می کند یا از نوشتن جوابهای درستی که به صورت شفاهی داده  است اجتناب می کند.
• در ثابت نگه داشتن صفحه با دست غیر مسلط ، موفق نیست و روی میز زیاد خم میشود.
• هنگام نوشتن ، فشار نامناسبی روی کاغذ وارد می کند ( بسیار زیاد که اغلب مداد می شکند  و یا بسیار سست که نوشتن را مشکل می کند )

به خوبی نمی تواند انتظارات مربوط به گرفتن مداد و کار نوشتن را به صورت زیر برآورده  کند :

انتظارات گرفتن مداد با توجه به سن

یک تا یک و نیم سالگی

گرفتن صلیبی: مداد رنگی را با مشت بسته نگه میدارد و مچ را کمی  به سمت بدن خم می کند .

دو تا  سه سالگی

خمیده گرفتن : مداد را با ۵ انگشتش نگه میدارد ،  ارنج را تکان نمی دهد در حالیکه مثل جسم سختی مداد را در ستون انگشت میانی حرکت میدهد به جای اینکه به نوک انگشت نزدیکتر باشد .

سه و نیم تا چهار سالگی

گرفتن سه بخشی – استاتیک : مداد را با چهار انگشت نگه میدارد در حالیکه کمی بین ان فاصله میگذارد و مچ صاف است و زیاد کشیده نمی شود.

چهار و نیم  تا پنج سالگی

گرفتن سه رکنی – دینامیک : مداد را به شکل ایده آلی با سه انگشت نگه میدارد در حالیکه در فضای گردی حرکت مداد را کنترل می کند و حرکت مداد فقط با کمک انگشتان صورت می گیرد . مچ به شکل خوبی حرکت  می کند ارنج کمی به سمت میز خم  میشود .

بالای پنج  سالگی

پذیرش / ورود به مدرسه : مهارتهای ایده آل مداد در دست گرفتن : مداد را با سه انگشت نگه میدارد در حالیکه انگشت شست روی ان همپوشانی ندارد . حرکت مداد با مچ  انجام میشود در نتیجه حرکت به خوبی صورت می گیرد و شانه ها در وضعیت مناسبی قرار میگیرند که در تقویت  مهارتهای در دست گرفتن مداد مهم هستند .

انتظارات  نوشتن

آغاز پیش دبستانی

•  شناخت  کلمه و شکل  آن آغاز میشود.
•  پیشرفت در ساخت  کلمه  و ترکیب آنها آغاز میشود.
•  پیشرفت مهارت تشخیص عدد آغاز میشود.

پایان  پیش دبستانی

•  پیشرفت شناخت کلمه و یادگیری شکل  ان آغاز میشود.
•  پیشرفت در ساخت کلمه با ترکیب آنها آغاز میشود.
• نوشتن نامها با خوانایی بسیار خوب و به سهولت قابل قبول آغاز میشود.

پیش از مدرسه

• نوشتن هماهنگ روی خط
• درست نوشتن کلمات و اعداد ( در بعضی موارد جهت ها نادرست است )
• فاصله گذاشتن میان کلمات
• نوشتن کلمات با اندازه ی مشابه و هماهنگ
• استفاده از حروف کوچک در حالیکه نامها با حروف بزرگ نوشته شوند.
• نامشان را خوانا و درست بنویسند.
• صدای  همه کلمات را تشخیص دهند.

سال اول

• درست نوشتن و روی خط هماهنگ نوشتن
• همه ی کلمات و اعداد را درست بنویسد ( تعداد کمی جهت نادرستی دارند )
• فاصله گذاری مناسب بین کلمات و حروف
• تمیز دادن حروف کوتاه و بلند و نوشتن درست آنها

سال دوم

• نوشتن هماهنگ روی خط ، با خط کشی منظم روی صفحه
• ساخت  درست کلمات و اعداد ( بدون جهت نادرست )
• فاصله گذاری مناسب بین کلمات و اعداد
• تمیز دادن حروف کوتاه و بلند و کنار هم داشتن آنها در کلمه
• کسب نیمی از مهارت برای نوشتن حروف بزرگ .

سال سوم

• نوشتن هماهنگ روی خط و با اندازه منظم  میان خطوط
• نوشتن درست کلمات  و اعداد ( بدون جهت نادرست )
• فاصله گذاری  مناسب بین اعداد و حروف
• تمیز دادن  حروف کوتاه و بلند
• مهارت کامل در نوشتن کلمات بزرگ
• مهارت در نوشتن حروف شکسته
• نوشتن بسیار ساده و خوانا

چه مشکلات دیگری ممکن است رخ دهد وقتی کودک مشکلاتی در کار نوشتن دارد ؟

وقتی کودک مشکلاتی در کار نوشتن دارد ممکن است  با این موارد هم مشکل داشته  باشد :

• یادگیری مثل مهارت مطلوب  و درست در ساخت کلمه و عدد
• برنامه ریزی و سازمان دهی کار فیزیکی مثل چگونگی درست گرفتن مداد
• برنامه ریزی و سازمان دهی کار شناختی  مثل اینکه مشخص کند محتوای داستان چگونه پیش  رود . هنگام داستان نویسی ممکن است بسیار مشابه هم عمل کنند به جای اینکه  هر بار مقیاس کار را بیشتر کنند
• سرعت نوشتن : مهارتهای ضعیف و ناخوشایند فیزیکی و فکری
• پیشرفت در نوشتن شکسته زمانیکه حاصل می شود که در حرکت روان مداد مهارت لازم را  کسب کند
• تعادل و کنترل وضعی : توانایی ثابت نگه داشتن تنه و گردن برای ایجاد هماهنگی بین بازو و دست برای نوشتن
• خود مراقبتی : توانایی نگه داشتن وسایل مختلف مثل مسواک ، باز کردن زیپ کیف ، باز و بسته کردن دکمه و بستن بندها

برای بهتر شدن کار نوشتن  چه کاری میتوانم انجام دهم ؟

• مکانیک مداد : بتواند مداد را بهتر نگه دارد و حرکت دهد تا فشار مناسبی به کاغذ وارد شود
• روانی : حرکت دادن  روان مداد را بهتر شود که با بهتر گرفتن و حرکت دادن مداد حاصل میشود ، در نتیجه کار ماهیچه ایی کم میشود در نتیجه خستگی کمتر شده و سرعت نوشتن بالا  میرود .
• مهارتها در شکلهای پیش نویسی : برای ترکیب حروف ، اعداد و شکلهای هندسی لازم است
• ساخت کلمه : یادگیری شکل کلمه در گروهی از کلمات که به شکل مشابهی ساخته میشوند آنها ۴ تا ۵ گروه از کلمات را یاد میگیرند به جای اینکه ۲۶ کلمه  جداگانه یاد بگیرند
• اندازه کلمه : اندازه های مختلف را یاد میگیرند ( بعضی لازم است تا زیر خط کشیده شوند  و حروف بزرگ در مقابل حروف کوچک )
• مهارت عددی : نام عدد ، معانی ، ساخت و جهت آنرا شامل میشود
• شناخت آوایی : نظم و تقسیم بندی کلمات در سیلابها و صداهای واحد ، تلفیق صداها با هم ، تشخیص صداها در جاهای مختلف کلمات و کار کردن با صداها
• مهارت پیدا کردن در هرکدام  به طور مجزا و قبل از ترکیب با مهارتهای دیگر برای تلفظ درست
• ژست : اطمینان پیدا کنید وضعیت نشستن کودک  وبا قدرت خوب بازو صورت گرفته  تا کنترل دست بهتر انجام  شود
• رشد استحکام ماهیچه ایی : کودک بتواند مداد یا ابزار دیگر را با کنترل خوب نگه دارد .

برای بهبود کار نوشتن چه فعالیتهایی میتوان انجام داد ؟

• کارکردن روان با مداد ( الگوهایی متناسب با سن طراحی شود تا حرکت سیال  و روانی برای نوشتن صورت پذیرد )
• تمرین ساخت کلمه و عدد  درمجموعه های متداول و یا از نقطه شروع
• استفاده از گیره مداد، مداد با شکل و اندازه ی خاص و تخته شیب دار برای نوشتن  تا حرکت و نگه داشتن مداد با ان آسان شود .
• کاغذ مناسب برای نوشتن تا کلمات با اندازه ی مناسب و با فاصله بندی درست بین حروف و کلمات نوشته شود
• گیره ها : شکل یک حیوان روی صفحه درست کنید و گیره هایی اطراف آن قرار دهید تا تقویت انگشت به روش جالبی صورت پذیرد .
• خمیر بازی : گرد کردن ، فشار دادن و نازک کردن و در نهایت درست کردن چیزهایی با خمیر ، قدرت انگشت را بیشتر می کند .

چرا باید دنبال درمان باشم  اگر متوجه شوم کودکم مشکلاتی در کار نوشتن دارد ؟

مداخلات درمانی مهم برای کمک به مشکل کودک برای نوشتن به این ترتیب میباشد :

• به  این دلیل که کودک مشکلاتی در فعالیتهای نوشتنی دارد او را در محیط آموزشی رها نکنید زیرا دلیل اصلی عملکرد ضعیف آموزشی محسوب می شود .
• مانع دلسرد شدن والدین و معلمان شوید زمانیکه کودک برای ادامه فعالیت و انجام کار نوشتن مشکل دارد .
• از بیشتر شدن ضعفهای مهارتی کودک برای خواندن و مهارتهای ضعیف تر تلفظ و نوشتن جلوگیری کنید  زیرا  فقط تنفر کودک از نوشتن را بیشتر میکند .
•  نوشتن خوانایی کودک تقویت کنید زیرا نسبت به کارشان تایید مناسبی دریافت می کنند.
• اطمینان حاصل کنید  مهارت نوشتن و تلفظ بعدی متناسب با سن کودک انجام شود زیرا به دلیل خستگی فیزیکی ممکن است انجام کار عقب بیافتد .
• اطمینان حاصل شود کودکم میتواند در دوره ی زمانی تعیین شده ایده هایش را روی کاغذ بیاورد .
• اطمینان حاصل شود آنچه کودکم مینویسد با ظرفیت هوشی و کلامی او تا حد ممکن تطابق دارد .

اگر درمان نشده باقی بماند منجر به ایجاد چه مشکلات دیگری خواهد شد ؟

وقتی کودک مشکلاتی در کار نوشتن داشته باشد ممکن است مشکلات زیر را هم داشته باشد :

• مداومت ضعیف برای انجام کار نوشتن ، که خطر رها کردن کار در محیط مدرسه و کارکرد ضعیف کودک را به همراه دارد .
• به دلیل مهارتهای ضعیف نوشتن مشکلاتی در کسب معیار آموزشی دارد .
• به دلیل مشکلاتی که برای ماندن و ادامه کار در کلاس دارد معمولا فشار و استرس در سنین مدرسه افزایش می یابد
•  مشکلاتی در پاسخ دادن به تمام سئوالات در زمان اختصاص یافته  و در امتحان دادن دارد.
• وقتی  توانایی های کودک با همسالانش مقایسه شود ، عزت نفسش پایین می آید  .
• به عنوان راه حلی برای برطرف کردن مشکل به فن آوری های اطلاعاتی روی می آورد زمانیکه نتواند مهارتهای اساسی برای  موفقیت در این ارتباط نوشتاری را کسب کند .

چه نوع درمانی برای مشکلات کار نوشتن پیشنهاد می شود ؟

• اگر کودکتان مشکلاتی برای تامین انتظارات نوشتنی دارد ، مشاوره با کار درمانگر توصیه میشود .