سندرم سرطان خانوادگی

نوع خاصی از سرطان در برخی خانواده ها به صورت ارثی وجود دارد ، اما صریحا می توان گفت که بسیاری از سرطان ها به ژنی که از والدین خود به ارث می بریم ارتباطی ندارد . تغییرات ژنی که در یک سلول واحد در طول زندگی افراد رخ می دهد ، عامل اصلی بسیاری از سرطان هاست . در این بخش در رابطه با روابط پیچیده بین ژن ها و سرطان بیشتر آشنا می شوید .

سندرم سرطان خانوادگی

سرطان ، یک بیماری شایع است که اگر در خانواده ای حداقل دو نفر مبتلا به آن باشند ، اتفاق تعجب انگیزی نیست . گاهی اوقات ، وجود یک نوع سرطان خاص در یک خانواده به چشم می خورد . بیشتر مواقع به این خاطر است که برخی عوامل خطر مانند مصرف سیگار و یا الکل در بین اعضای آن خانواده مشترک است .  همچنین می تواند عوامل دیگر مانند چاقی که در بین خیلی خانواده ها بسیار وجود دارد ، باشد که احتمال ابتلا به سرطان را بسیار بالا می برد . اما در بعضی موارد  به دلیل وجود ژنی غیر طبیعی است که نسلی به نسل دیگر منتقل می شود . حتی اگر سرطان موجود درخانواده تشخیص داده شود که ارثی ست ، آنچه به ارث می رسد ژن معیوب است ، نه خود ِسرطان . تنها حدود ۵ تا ۱۰ درصد سرطان ها به طور مستقیم با تغییرات ژنی ( جهش ) موروثی از والدین ارتباط دارند و در این بخش این عامل  را شرح میدهیم.

دی ان ای ، ژن و کروموزوم ها

سرطان در نتیجه ی عملکرد غیر عادی و ناقص ژن ها بوجود می آید . ژن ها بخشی از دی ان ای بوده و حاوی دستور العمل هایی مبتنی بر ساخت پروتئین مورد نیاز بدن ، از بین بردن سلول های آسیب دیده و نحوه ی نگه داشتن تعادل سلول ها می باشد . ژن ها همچنین رنگ مو ، چشم و اندازه قد را مشخص می کند و همچنین می توانند ، بر احتمال ابتلا به برخی بیماری ها مانند سرطان تاثیر گذار باشند .

هر کدام از سلول های بدن شما تمامی ژن هایی که با آنها متولد شده اید را در خود جا میدهند . اگر چه ژن ها و کروموزوم های همه ی سلول های بدن مشابه هم هستند  ، اما سلول های متفاوت (از نظر نوع سلول ) ، از ژن های متفاوت  استفاده می کنند . برای مثال ، ژن های مورد استفاده ی سلول های عضله با سلول های پوست متفاوت می باشند . آن بخش از اطلاعات ژن که مورد استفاده سلول خاصی نیست خاموش و بدون استفاده باقی می ماند و بلعکس آن دسته از اطلاعات که برای سلول کارآمد است روشن و فعال باقی خواهد ماند .

تغییر غیر عادی در ژن را جهش می گویند .

جهش ها ۲ گونه اند ، ارثی و سوماتیک .

• ژن جهش یافته ی موروثی در تخمک و یا اسپرمی که جنین را شکل وجود دارد .پس از آنکه تخمک توسط اسپرم ، بارور شد ، سلولی بنام زیگوت تشکیل می شود  سپس تقسیم شده و جنین را شکل می دهد .  از آنجایی که تمام سلول های بدن ریشه در این اولین سلول دارند ، این نوع از جهش در تمامی سول های بدن وجود دارند ( از جمله تخمک و یا اسپرم ) و بدین گونه می توانند از نسلی به نسل بعد انتقال یابند .
• جهش اکتسابی در زیگوت وجود ندارد ، بلکه بعدا بوجود خواهد آمد. جهش اکتسابی در یک سلول رخ داده و به سلول های بعدی بوجود آمده از آن انتقال می یابد . این نوع از جهش ریشه در اسپرم و یا تخمک ندارد و به همین دلیل نمب تواند به نسل بعد منتقل شود . جهش های اکتسابی بسیار شایع تر از جهش های ارثی هستند . بیشتر سرطان ها در اثر جهش های اکتسابی ایجاد می شوند .

در بدن هر فرد دو نسخه از ژن های غالب ، از هر کدام از والدین وجود دارد . جهش ، زمانی شروع می شود که  شخصی نسخه ای غیر طبیعی از ژن را از والدین خود به ارث ببرد .  اگر نسخه ژن دیگر ازکار کردن باز ایستد ( برای مثال به علت جهش اکتسابی ) ، علکرد آن ژن نیز به طور کلی متوقف می شود . اگر این ژن مورد نظر مستعد سرطان باشد ، احتمال گسترش سرطان وجود خواهد داشت . برخی ژن های مستعد سرطان به عنوان ژن های سرکوبگر تومور عمل می کنند . ژن های سرکوبگر تومور در خقیقت ژن های نرمالی هستند که سرعت تقسیم سلولی را کاهش داده ، اشتباهات دی ان ای را اصلاح نموده و یا زمان مرگ  سلولی را اعلام می کنند .( فرایندی که با عنوان آپوپتوز یا مرگ برنامه ریزی شده سلولی شناخته شده است) . هنگامی که ژن های سرکوبگر تومور به درستی عمل نمیکنند ، سلول ها به رشد خارج از کنترل ادامه داده و منجر به ایجاد سرطان می شود . علت بسیاری از سندرم های سرطان خانوادگی ، وجود نقص ارثی در ژن های سرکوبگر سرطان می باشد .

افرادی که در هنگام تولد ، نسخه ی بد ژنی را با خود حمل نمی کنند ، برای اختلال در عملکرد آن ژن ۲ نوع جهش مورد نیاز است . وجود ۲ جهش به طور همزمان در یک سلول بیشتر از داشتن ۱ جهش به طول می انجامد به همین دلیل است که سرطان هایی که ریشه ی ارثی دارند زودتر در زندگی افراد خود را نشان می دهند.

سندرمهای سرطان خانوادگی

چه زمانی باید نگران باشم؟

زمانی که نوع خاصی از سرطان در خانواده ای مکررا مشاهده می شود ، اغلب به دلیل اتفاقی بودن و یا به خاطر وجود ماده ی سمی متداول و مشترک مانند سم حاصله از دود سیگار  در آن خانواده می باشد . این سندروم سرطان خانوادگی به ندرت ریشه ی جهش ژنی ارثی دارد . موارد خاصی که سرطانی را در خانواده شیوع داده و آن را تبدیل به سندروم سرطان خانوادگی میکند شامل موارد زیر است :

• سرطان های نادر و یا غیر معمول ( مانند سرطان کلیه )
• ابتلا به سرطان در سنین پایین تر از حد معمول ( مانند ابتلا به سرطان روده بزرگ در سن ۲۰ سالگی )
• وجود بیش از یک نوع سرطان در یک فرد واحد ( مانند وجود سرطان پستان و تخمدان در یک زن )
• رخداد سرطان در هر دو عضو اعضای جفتی بدن ( مانند هر دو چشم ، هر دو کلیه ، هر دو پستان )
• وجود بیش از یک سرطان دوران کودکی در خواهر و برادر ( مانند ابتلا به سارکوم در هر دو خواهر و برادر )
• ابتلا به نوعی از سرطان که در جنس مخالف شایع تر است(مانند وجود سرطان پستان در یک مرد )

پیش از بررسی شیوع یا عدم شیوع سرطان در خانواده خود ، ابتدا اطلاعات زیر را جمع آوری نمایید .

• چه کسی مبتلا است ؟ نسبت ما چیست ؟
• نوع سرطان چیست ؟ آیا نادر است ؟
• فرد در هنگام تشخیص چند ساله بوده است ؟
• آیا این شخص مبتلا به بیش از یک نوع سرطان است ؟
• آیا آنها سیگار می کشند و یا دیگر عوامل خطر شناخته شده را دارا هستند ؟

وجود سرطان در بستگان نزدیک و درجه یک مانند پدر و مادر یا خواهر و برادر بسیار نگران کننده تر از وجود آن در بستگان دور است. حتی اگر سرطانی در نتیجه ی جهش ژنی باشد ، احتمال انتقال آن از جانب بستگان دور به شما بسیار پایین می آید .

بررسی خانواده از نظر جهت و بصورت جداگانه نیز حائز اهمیت است .نگرانی وجود سرطان در ۲ نفر از اقوام زمانی بالاتر می رود که این دو شخص به یکدیگر ارتباط داشته باشند ( به این معنی که در یک جهت از خانواده باشند ). برای مثال ، هر دو نفر این افراد برادران مادر شما باشند نه اینکه یکی از آنها برادر مادرتان و دیگری برادر پدرتان .

نوع سرطان نیز اهمیت دارد . وجود و اشتراک یک نوع سرطان نادر در این افراد بسیار نگران کننده تر از وجود دیگر سرطان های معمول می باشد . احتمال خطر ابتلا به سندرم سرطان خانواده حتی با وجود یک مورد از آن نوع سرطان خاص در برخی سرطان های بسیار نادر مانند سرطان قشر آدرنال  ، نسبتا بالا است .

وجود یک نوع سرطان مشابه در بستگان بسیار نگران کننده تر از وجود سرطان های متفاوت است. با این حال در برخی از سندروم های سرطان خانوادگی ، ابتا به بعضی انواع سرطان به طور همزمان نیز به چشم می خورد . برای مثال ، سرطان پستان و تخمدان در خانواده هایی که سندروم سرطان پستان و تخمدان را دارند ، به طور همزمان وجود دارد. ۲ سرطان  روده بزرگ و آندومتریال در سندرومی به نام سرطان کولورکتال غیر پولیپوز ارثی (که همچنین با عنوات سندروم لینچ نیزشناخته می شود ) با یکدیگر ایجاد می شوند .

سن فرد در زمانی که سرطان در او تشخیص داده می شود نیز حائز اهمیت است . برای مثال ابتلا به سرطان روده بزرگ در افراد زیر ۳۰ سال بسیار نادر است . بنا براین وجود ۲ مورد یا بیشتر در اقوام درجه یک زیر ۳۰ سال نشانه ای واضح از سندروم سرطان ارثی می باشد . از سویی دیگر ، سرطان پروستات در مردان سالمند بسیار شایع است ، بنابر این اگر پدر شما و برادرش در دهه ۸۰ سالگی خود مبتلا به سرطان پروستات شدند ، احتمال اینکه علت آن یک تغییر ژنی باشد بسیار کم می باشد .

برخی از انواع تومورهای خوش خیم ( غیر سرطانی ) نیز گاهی اوقات بخشی از نشانه های سندروم سرطان خانوادگی هستند . برای مثال ، افردا مبتلا به سرطان غدد درون ریز متعدد ( سندروم نوع ۲ ) ، در معرض خطر نوع خاصی از سرطان تیرویید می باشند . آنها همچنین اغلب به هایپرپاراتیروئیدیسم ( فعالیت بیش از حد غدد تیروئید ) مبتلا بوده و ممکن است منجر به گسترش آدنوم های (تومورهای خوش خیم ) غدد پاراتیروئید و حتی تومور هایی در عده آدرنال بنام فئوکروموسیتوم که معمولا خوش خیم هستند بشود . هنگامی که نوع مشابهی از سرطان در بسیاری از افراد اقوام دیده می شود ، این مساله مهم است که آیا با کشیدن سیگار ارتباط دارد یا خیر . برای مثال ، سرطان ریه معمولا ناشی از کشیدن سیگار است پس وجود موارد بسیار زیاد از سرطان ریه در خانواده های افراد معتاد به سیگار ، به خاطر دود سیگار است تا تغییرات ژنی ارثی .

نمونه های سندرمهای سرطان خانوادگی

سندرم های سرطان خانوادگی بسیاری وجود دارند ، که به اختصار به توضیح برخی از آنها می پردازیم:

سندروم سرطان پستان و تخمدان ارثی

برای سالهای متمادی ، پزشکان دریافتند که بسیاری از زنان در برخی خانواده ها مبتلا به سرطان پستان یا تخمدان و یا هر دو می شوند . اغلب این سرطان ها در سنین پایین تر از معمول ابتلا به این بیماری ایجاد شده و برخی از این زنان مبتلا به بیش از یک سرطان شده اند . برخی سرطان پستان را در هر دو پستان  و برخی دیگر هر دو سرطان پستان و تخمدان را به طور همزمان داشته اند . پزشکان پس از انجام مطالعات بر روی این خانواده ها ، به اصطلاح سندروم سرطان پستان و تخمدان ارثی دست یافتند.(HBOC ) دانشمندان با بررسی ژن های این خانواده ها ، ژن های BRCA1  و BRCA2 را کشف کردند . از آنجایی که برخی زنان بر اساس سابقه ابتلا به سرطان مبتلا به HBOC  هستند اما هیچ ژن جهش یافته ای ندارند ، دانشمندان معتقدند که حداقل یک ژن در آن ها وجود دارد که منجر به HBOC  شده است و آنها این ژن را BRCA3  نامیده اند. ژن BRCA3 هنوز به طور کامل شناخته نشده است .

جهش در هر دو ژن BRCA1 یا BRCA2 می تواند به HBOC منجر شود . خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان با وجود جهش در هر دو ژن بالاتر می رود اما با جهش BRCA1 احتمال آن بالاتر است. علاوه بر سرطان پستان و تخمدان ، این سندروم می تواند منجر به سرطان فالوپ لوله ، سرطان پستان مردان ، سرطان صفاقی اولیه ، سرطان لوزالمعده ، سرطان پروستات و غیره بشود . سرطان پستان مردان ، سرطان پانکراس و سرطان پروستات با جهش در ژن دیگر دیده شده است اما در افرادی که جهش در ژن BRCA2 دارند ، شایع تر است . در ایالات متحده ی آمریکا ، جهش BRCA در مردم یهودی اشکنازی شایع تر است .

زنان با سابقه ی خانوادگی قوی سرطان پستان و یا تخمدان ، ممکن است برای برآورد خطر وجود جهش در یکی از ژن های BRCA ، به مشاور ژنتیک مراجعه نمایند . متخصص ژنتیک خطر احتمالی را بر اساس سابقه ی بیماری در شخص و خانواده ی وی تخمین می زند . اگر آنها در معرض خطر بالایی قرار داشته باشند ، می توانند آزمایش های لازم را انجام دهند ( آزمایش های ژنتیکی ) . اگر در جواب آزمایش ، جهش تشخیص داده شده باش ، زن مورد نظر در خطر بالای ابتلا به سرطان پستان و تخمدان قرار دارد . سپس او می تواند با داشتن این آگاهی در مورد ژنتیک خود با معاینات به موقع زمان ابتلا به سرطان را به موقع فهمیده و یا از خطر ابتلا به این سرطان بکاهد .

با اینکه سرطان پستان در مردان بسیار نادر است ، اما برای بررسی این بیماری در آنها ، اغلب مشاوره ی ژنتیک و آزمایش جهش BRCA پیشنهاد می شود . اگرچه داشتن این جهش در مرد به میزانی که سلامت جسمانی یک زن را به مخاطره می اندازد  نیست ، اما دانستن آن می تواند برای اقوام و نسل های بعد از وی در رابطه با خطر ابتلا به این سرطان مفید باشد .

اگر جهش BRCA در فردی تشخیص داده شود ، بدین معنی است که اقوام درجه یک او یعنی وادین ، خواهران و برادران و فرزندان وی به احتمال ۵۰ درصد این جهش را در خود نیز دارند . این افراد ممکن است برای انجام آزمایش های مربوطه اقدام کنند ، و یا حتی گذشته از آزمایش ها ، تمایل داشته باشند تا برای تشخیص نوع خاصی از سرطان برای کاهش احتمالی خطر ابتلا به آن غربالگری سرطان را انجام دهند .

HBOC  تنها سندروم سرطان خانوادگی که منجر به سرطان پستان و تخمدان می شود ، نیست .

سرطان ارثی غیر پولیپوز روده بزرگ

شایع ترین سندرم های ارثی که احتمال ابتلا به سرطان روده ی بزرگ را در فرد افزایش می دهد ، سرطان ارثی غیر پولیپوز روده بزرگ (HNPCC) نام دارد . افرد مبتلا به این سندروم ، در معرض خطر بالای ابتلا به یرطان روده بزرگ هستند . اکثر این سرطان ها قبل از ۵۰ سالگی رخ می دهد . هرچند در نام این بیماری به غیر پولیپوز بودن آن اشاره شده است با این حال  افراد مبتلا به (HNPCC) ممکن است دچار پولیپ شوند اما مقدار آن کم است و همانند دیگر سندروم هایی که منجر به سرطان روده بزرگ بنام پولیپ آدنوماتوز خانوادگی می شوند ، که مقدار پولیپ در آنها صدها عدد است ، نمی باشد.

HNPCC همچنین خطر ابتلا به سرطان آندومتر ( سرطانی در پوشش داخلی رحم ) را در زنان افزایش می دهد. دیگر سرطان های مرتبط با HNPCC از جمله می توان به سرطان های تخمدان ، معده ، روده کوچک، لوزالمعده، کلیه، مغز، حالب (لوله هایی که ادرار را از کلیه ها به مثانه) و مجرای صفراوی اشاره کرد  .

HNPCC می تواند باعث جهش در یکی از چندین ژن  MLH1، MSH2، MLH3، MSH6، PMS1، PMS، و TGFBR2 شود . اکثر این ژن ها در بازسازی دی ان ای دخیل هستند .

جهش هایی که باعث بوجود آمدن HNPCC می شوند در آزمایش های ژنتیک مشخص خواهند شد . پزشکان و متخصصان ژنتیک با استفاده از معیارهایی خاص در این آزمایش قادر به تشخیص این خواهند بود که آیا HNPCC به احتمال زیاد در تاریخچه ی دی ان ای شخصی و خانوادگی شما وجود دارد یا خیر . این معیار ها با عنوان معیار آمستردام شناخته شده اند.

انجام آزمایش بر بافت تومور برای تغییراتی که ممکن است برآمده از یکی ازاین ژن های معیوب باشد  ،گزینه ی دیگری است که افراد مبتلا به سرطان روده بزرگ و یا آندومتر به منظور  می بایست انجام دهند . این تغییرات با عنوان میکرو انگل های ناپایدار (MSI) شناخته می شوند . نتیجه آزمایش نرمال ( بدون MSI ) نشانگر این است که HNPCC وجود ندارد و ژن ها بصورت کاملا طبیعی عمل می کنند . چنانچه    MSI   وجود داشته باشد ، امکان حضور  داشتن HNPCC نیز هست ، و این افراد برای  انجام مشاوره ی ژنتیک و آزمایش های مربوطه ارجاع داده می شوند .

هنگامی که ژن جهش HNPCC در فردی تشخیص داده شد ، غربالگری وی برای سرطان کولورکتال در سال های اولیه ی زندگی ( اوایل دهه ی بیست سالگی ) آغاز می شود ، و یا حتی آزمایش ها و مراحلی برای جلوگیری از شروع سرطان انجام خواهد شد . زنانی که ژن جهش یافته ی HNPCC را دارند ، برای سرطان آندمتر غربالگری شده و یا اقداماتی دیگر برای جلوگیری از آن برای آنها انجام خواهد شد .

گر فردی در یک خانواده ژن جهش یافته HNPCC را در خود داشته باشد ، بدن معناست که اقوام درجه یک وی ( والدین ، خواهران و برادران و فرزندان ) نیز تا ۵۰ درصد احتمال داشتن چنین ژنی را دارند . این افراد ممکن است برای انجام آزمایش های مربوطه اقدام کنند ، و یا حتی گذشته از آزمایش ها ، تمایل داشته باشند تا برای تشخیص نوع خاصی از سرطان برای کاهش احتمالی خطر ابتلا به آن غربالگری سرطان را انجام دهند .

سندروم لی فرامنی

سندرم لی – فرومنی بیماری بسیار نادری است که در آن اختلالات ژنتیکی خطر ابتلا به چند نوع سرطان را تا حد زیادی در فرد افزایش می دهد . از جمله این سرطان ها می توان به سارکوما (مانند استئوسارکوم و بافت نرم سارکوم) ، لوسمی ، سرطان مغز ( سیستم عصبی مرکزی ) ، سرطان قشر آدرنال و سرطان پستان اشاره کرد یعنی سرطان هایی که اغلب در سن کودکی رخ میدهند بجز سرطان پستان که افراد جوان به آن مبتلا می شوند . افراد مبتلا به لی فرامنی ممکن است در طول عمر خود تح تاثیر بیش از یک سرطان قرار گیرند . همچنین به نظر می رسد در معرض خطر بالایی از سرطان ناشی از پرتو در مانی باشند  به همین دلیل پزشکان آنها معمولا تا آنجاییکه ممکن باشد از روش های درمانی بجز پرتو درمانی بهره میگیرند. این سندروم اغلب به خاطر ژن  جهش یافته ی موروثی برای p53 ( TP53 ، ژن سرکوبگر) ایجاد می شود . ژن نرمال برای P53  از رشد غیر طبیعی سلول ها جلوگیری میکند . همچنین ممکن است به واسطه ی جهش هایی در ژن ایجاد شود که به نام CHEK2 شناخته شده است .

مشاوره و آزمایش ژنتیک

افراد با سابقه ی خانوادگی قوی سرطان ممکن است بخواهند اطلاعات زیادی در رابطه با ترکیبات ژنتیکی خود بدست آورند . این دانش می تواند به فرد و اعضای خانواده اش در برنامه ریزی بلند مدت برای سلامت خود کمک شایانی نماید. از آنجایی که جهش های موروثی تمامی سلول های بدن فرد را تحت تاثیر قرار می دهد ، وجود این بیماری در این افراد از طریق آزمایش های ژنتیک بر روی نمونه ی خونشان تشخیص داده می شود . مشاوره و آزمایش های ژنتیک معمولا برای افرادی که سابقه خانوادگی قوی سرطان دارند ، توصیه می شود .

ترجمه شده از وبسایت: www.cancer.org