آتلکتازی ریه – وقتی ریه‌ها روی هم بخوابند چه اتفاقی می‌افتد؟

ریه‌ها یک جفت اندام تنفسی در قفسه سینه شما هستند که کار تهویه بدن را انجام می‌دهند. زمانی که به هر دلیلی بخشی یا تمام ریه‌ها روی هم بخوابد به آن آتلکتازی (Atelectasis) یا روی هم خوابیدن ریه ها گفته می‌شود.

با هر بار نفس کشیدن مقدار زیادی هوای حاوی اکسیژن وارد راه هوایی شما می‌شود. و از آن‌جا بافت ریه را طی می‌کند تا به حبابچه های هوایی یا آلوئل ها برسد. حباچه‌ها، اکسیژن تازه را وارد جریان خون می‌کنند، و در ادامه هم زحمت انتقال اکسیژن بافت‌ها، روی دوش خون و گلبول‌های قرمز می‌افتد.

در آتلکتازی، مشکل از جایی شروع می‌شود که حبابچه‌های هوا، از هوا و اکسیژن خالی می‌شوند. در نتیجه هیچ اکسیژن و خونی هم به آن‌ها وارد نمی‌شود. حبابچه های خالی از هوا، روی هم می‌خوابند و باعث بروز آتلکتازی یا روی هم خوابیدن ریه ها می‌شود.

در این عارضه، نه تنها خون و اکسیژن به آلوئول‌ها نمی‌رسد، بلکه خون حاوی اکسیژن نیز به ارگان‌های دیگر بدن منتقل نمی‌شود. در نتیجه مشکلات زیادی بعد از روی هم خوابیدن شش‌ها ایجاد می‌شود.

آتلکتازی اغلب پس از انجام عمل‌های جراحی ایجاد می‌شود. در حالت عادی تهدید کننده حیات نیست. اما در صورت بروز باید سریعا درمان شود. اگر بدون درمان رها شود مشکلات خطرناکی به وجود خواهد آورد.

علت آتلکتازی چیست؟

علل زیادی باعث بروز چنین عارضه ریوی و روی هم خوابیدن شش ها می‌شوند. هر شرایط و علتی که تنفس را برای شما مشکل کند یا شما را به سرفه‌های شدید وادارد، می‌تواند زمینه‌ساز بروز آتلکتازی ریه ها شود.

این شرایط در میان عموم مردم، روی هم خوابیدن ریه ها (collapsed lung) خوانده می‌شود. علت دیگری که معمولا باعث کلاپس ریه ها می‌شود، پنوموتوراکس است. پنوموتوراکس نفوذ هوا بین ریه و دیواره قفسه سینه است که می‌تواند موجب فروپاشی ریه شود.

سایر علل ایجاد کلاپس ریه ها

جراحی

عمل جراحی شایع‌ترین و بزرگ‌ترین علت  روی هم خوابیدن شش ها است. همانطور که میدانید برای اینکه بیهوش شوید و از پروسه جراحی آگاهی نداشته باشید متخصص بیهوشی به شما داروهای بیهوشی تزریق می‌کند.

اثر داروهای بیهوشی که قبل از جراحی به بدن شما وارد می‌شود، می تواند باعث ایجاد مشکلات تنفسی و سرفه شود. تنفس عمیق بعد از بیهوشی بسیار دردناک است. برای همین بیمار معمولا تنفس کوتاه و سریعی دارد تا با درد تنفسی مواجه نشود. تنفس کوتاه نیز می‌توانند باعث خالی شدن هوای آلوئول‌ها و کلاپس ریه شود.

فشار قفسه سینه

افزایش فشار قفسه سینه و خارج از ریه‌ها می‌تواند باعث دشواری تنفسی شود. فشار اعمال شده روی شش‌ها می‌تواند ناشی از وجود توده و تومور، استخوان یا عوامل دیگر باشد. گاهی اوقات علت ایجاد فشار مشخص نیست. که پزشک در این حالت درخواست تست‌ها و آزمایش‌های تشخیصی، برای پیدا کردن عامل فشار را درخواست می‌دهد.

مسدود شدن راه هوایی می تواند باعث آتلکتازی شود

راه هوایی مسدود شده نیز می تواند باعث روی هم خوابیدن ریه ها شود. اگر هوا نتواند وارد به درستی وارد ریه ها شود، قسمت آسیب دیده ریه ممکن است دچار کلاپس شود. مخاط یا یک جسم خارجی می‌تواند باعث بروز یک انسداد در مسیر و راه هوایی شوند.

بیماری‌های ریه

سایر شرایط پزشکی  و بیماری های مربوط به ریه‌ها نیز می‌توانند با آتلکتازی مرتبط باشند. برخی از اختلالات منجر به روی هم خوابیدن شش ها می‌شوند عبارتند از:

• سرطان ریه
• پنومونی
• افیوژن پلور (وجود مایع در اطراف ریه‌ها)
• و سندرم دیسترس تنفسی (RDS)

علائم و نشانه های کلاپس ریه ها چیست؟

اگر تنها یک بخش کوچک از ریه دچار آتلکتازی شده باشد ممکن است علایم خاصی در شما ظاهر نشود.

اما اگر بر بخش های وسیعی از ریه ها دچار این عارضه شوند، ریه‌ها به اندازه کافی هوا و اکسیژن ندارند درنتیجه سطح اکسیژن خون و بدن پایین میاید. در این حالت علایم ناراحت کننده زیر رخ می دهند:

• دشواری تنفس (تنگی نفس)
• افزایش ضربان قلب
• سرفه
• درد قفسه سینه
• کبود پوست ، ناخن‌ها و لب‌ها

سایر شرایط از جمله آسم و آمفیزم نیز می تواند باعث بروز درد قفسه سینه و مشکل تنفسی شوند. اگر این علائم را تجربه کردید، باید برای تشخیص دقیق نزد پزشک بروید.

این عارضه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک برای تشخیص این عارضه از تصویر برداری قفسه سینه یا (Chest X-rays) استفاده می‌کنند. تست دیگری با نام CT Scan می‌تواند تصاویر دقیق‌تری از مشخصات عارضه ارائه دهد.

در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است از یک روش به نام برونکوسکوپی برای دیدن داخل راه هوایی استفاده کند. در این آزمایش، پزشک متخصص یک لوله کوچک به نام برونکوسکوپ را به سمت گلو هدایت می‌کند تا اثری از یک انسداد یا سایر عوامل غیرطبیعی و نامتعارف را جستجو کند. این تست نسبتا بدون درد است. در صورت کشف یک عامل انسداد، پزشک معمولا آن را حذف کرده و درمی آورد.

درمان آتلکتازی یا کلاپس ریه ها

اغلب موارد روی هم خوابیدن ریه ها بدون درمان بهبود می‌یابند. پزشکان با دقت شما را ارزیابی کرده، درمان می‌کنند و تحت مانیتورینگ خود در می‌آورند. تا زمانی که به حالت نرمال و طبیعی نرسید همچنان تحت نظر خواهید ماند.

درمان موارد شدیدتر آتلکتازی ریه ها بستگی به علت و میزان آسیب‌های وارده دارد. شایع‌ترین علل این بیماری و درمان آنها عبارتند از:

• جراحی: پرستاران و یا متخصصین تنفسی به شما کمک می‌کنند تا مشکلات تنفسی ناشی از جراحی و داروهای بیهوشی شما را آزار ندهد.
• فشار قفسه سینه: با استفاده از جراحی یا دارو درمانی، پزشکان می‌توانند منبع فشار را از بین ببرند.
• راه هوایی مسدود شده: معمولا در طول برونکوسکوپی، پزشکان انسداد را از بین می برند تا بتوانید آزادانه به نفس کشیدن ادامه دهید.
• بیماری‌های ریه: پزشک ممکن است اختلال یا بیماری را به کمک دارو یا روش های دیگر کاهش دهد یا با آن مقابله کند.

آیا می‌توان مانع از روی هم خوابید ریه ها شد؟

با انجام تمرینات مربوط به تنفس عمیق و سرفه کنترل شده بعد از عمل جراحی، خطر ابتلا به کلاپس شش‌ها کاهش پیدا می کند. اگر سیگار می‌کشید قبل از هر چیزی باید دست از سیگار کشیدن بردارید. تر سیگار می تواند بصورت چشمگیری ابتلا به این عارضه ریوی را کاهش دهد.