هماهنگی و کنترل حرکات دست

کنترل حرکات دست چیست ؟

کنترل دست ، توانایی استفاده درست و کار کردن با اشیا، ابزار ، وسایل و حتی انگشتان برای انجام فعالیتهای کاربردی  است . قدرت انگشتان یکی از مهمترین مواردی است که بر توانایی کودک برای نشان دادن کنترل دست و حفظ موقعیت موثر انگشت برای حرکتهای دقیق اثر میگذارد که در بسیاری از وظایف حرکتی ظریف ( مثل طراحی ، نوشتن و برش دادن )  مورد نیاز است .

چرا کنترل دست مهم است ؟

کنترل ضعیف دست می تواند بر توانایی کودک برای غذا خوردن ، تمیز نوشتن ، استفاده از کامپیوتر ، ورق زدن صفحات کتاب و انجام وظایف شخصی  مثل لباس پوشیدن و آراسته کردن خود اثر بگذارد . اگر کنترل دست به مخاطره بیافتد ، میتواند بر سطح توجه برای وظایف آموزشی ، گذر آسان در مدرسه و توانایی کودک برای نشان دادن قابلیت هوشی  در سنجش و یا روی برگه امتحان اثر بگذارد .

با پیشرفت تکنولوژی ، افراد بسیاری تصور می کنند نیاز چندانی به پیشرفت مهارت کنترل دست برای مهارتهای کار با مداد نیست . استنباط اشتباه این است که مهارت های مشابه کنترل دست برای مهارتهای محاسباتی مثلا برای نوشتن لازم  است  .

بلوکهای سازنده لازم برای پیشرفت مهارت  کنترل دست چیست ؟

• توجه و تمرکز : تلاش مداوم ، انجام کارها بدون حواس پرتی و با توجه مداوم برای انجام کاری با تلاش بیشتر تا در آن کار مهارت لازم را کسب کند .
• شناخت بدن: موقعیت انگشتان را بشناسد و بدون اینکه به آنها نگاه کند ، فشاری بر آنها وارد کند .
• پردازش حسی: دریافت، تفسیر و پاسخ درست به  محرک حسی در محیط و نسبت به بدن کودک
• کنترل وضعی: توانایی ثابت نگه داشتن تنه و گردن  برای ایجاد تعادل میان دستها و انگشتان
• ثبات شانه: توانایی انقباض ماهیچه های مفصل شانه  برای حرکت مداوم شانه تا آرنج در جهت های مختلف تا در حالت تعادل قرار بگیرد و با دست کاری را انجام دهد .

چطور می توانم بگویم  کودکم در کنترل دست مشکل دارد؟

اگر کودک مشکلاتی در رابطه با کنترل دست داشته باشد ممکن است :

• گرفتن مداد به شکل غیر استادانه و زشت و کنترل ضعیف مداد
• مشکل در نگه داشتن و کار با قیچی ها
• هنگام کار با اشیا بیشتر دوست دارد از تمام دستش استفاده کند به جای اینکه از چند انگشت بهره ببرد .
• تحمل کم برای انجام فعالیتهایی با استفاده از مداد یا قیچی ها
• مشکل داشتن در انجام فعالیتهای خود مراقبتی  مثل بستن کفش و بستن دکمه ها
• در گرفتن و رها کردن اشیا به شکل کنترل شده  مشکل دارد.
• هنگام نقاشی کردن و یا بریدن شکل ، برای از خط خارج نشدن و روی خط ماندن مشکل دارد .
• در باز کردن ظروف  یا سرپوش ها مشکل دارد .

در صورتیکه کودک مشکلاتی در کنترل دست داشته باشد ، چه مشکلات دیگری میتواند رخ دهد ؟

• مهارت های حرکتی ظریف: مهارت دست و انگشتان برای نوشتن ، قیچی کردن ، باز کردن ظروف نهار ، بستن بند کفش ها
• مهارت های حرکتی درشت: مهارتهای فیزیکی کل بدن با استفاده از ماهیچه های مستحکم مرکزی تنه و بازو برای بازی های با توپ و راکت
• رفتاری: مثل اجتناب از به چالش کشیدن وظایف خود مراقبتی ، آموزشی و یا حتی در بازی بر مبنای کنترل دست
• پایداری در انجام کار: ممکن است در وظایف چالشی با محدودیتهایی مواجه شود .
• تسلط بر دست: استفاده هماهنگ و سازگار از یک دست برای انجام کارهایی که پیشرفت مهارتهای اصلاحی برای آنها لازم  است .
• هماهنگی و برتری طرفی دست: استفاده  از دو دست با هدایت یک دست ( استفاده  از دست غالب و حرکت دادن مداد در حالیکه دست غیر مسلط صفحه کاغذ را نگه میدارد .)
• خود مراقبتی: انجام کارهای روزمره برای شرکت در فعالیتهای روزمره ( مثل لباس پوشیدن ، غذا خوردن ، مسواک زدن ، باز و بسته کردن ظروف غذا  یا بستن پاکتها )

چه کاری می توان برای بهتر شدن کنترل دست انجام داد ؟

• تقویت برتری طرفی دست: با استفاده مکرر از یک دست در انجام کارهای دقیق ، دست مسلط را مشخص و سپس تقویت کنید .
• گرفتن و کار با دست: آنها را تشویق به انجام کارهایی کنید که به گرفتن و کار کردن اشیا کوچک نیاز است ، مثل طراحی ، پازلها ، باز کردن ظروف و بستن آنها
• بازی های انگشتی: انجام کارهایی فقط با استفاده از یک یا دو انگشت
• فعالیتهای حرکتی ظریف: وقتی کودک فعالیتهای حرکتی ظریف انجام میدهد مخصوصا وقتی با مشکل روبرو میشوند ، آنها را تشویق کنید .
• تقویت دست و انگشت: فعالیتهایی که سبب تقویت و استحکام دست و انگشت شود ، انجام دهند  ( مثل مچاله کردن کاغذ ، استفاده از انبرکها  و بازی با خمیر ) .
• بازی های حسی: کودک را تشویق کنید تا در فعالیتهای بازی حسی  شرکت کند ( مثل بازی رایس ، نقاشی با انگشت ) یا شناخت لامسه ایی بهتر شود  .
• هماهنگی دست و چشم: انجام فعالیتهایی که به هماهنگی دست و چشم نیاز دارد ( مثل پرتاب کردن و گرفتن ) ، عبور دادن دست از خط میانه بدن ( برای برداشتن اشیا )
• ثبات اندام فوقانی: کودک را به انجام فعالیتهایی تشویق کنید تا نیم تنه بالا تقویت شود ( مثل راه رفتن با چرخ دستی ، بالا رفتن از نردبان

چه فعالیتهایی می تواند به کنترل بهتر دست کمک  کند  ؟

• مچاله کردن و پاره کردن کاغذ
• استفاده از انبرکها برای برداشتن اشیای کوچک ( مثل مهره ها )
• برداشتن اشیا با استفاده  از انگشت  شست ، اشاره و میانی  در حالیکه انگشتان دیگر باز هستند .
• بازی با خمیر  ، گرد کردن با دست یا با استفاده از میله ، مخفی کردن چیزهایی مثل سکه و یا ساخت چیزهای خلاقانه
• فشار دادن اسفنج ها  یا بازی های آبی در حمام
• بستن طناب
• فعالیتهای روزمره مثل باز کردن ظروف و شیشه ها که به نیروی بدنی نیاز دارد.
• کار با قیچی که شامل چیدن صفحات هندسی و چسباندن آنها  به  هم برای درست کردن چیزهایی مثل ربات ، ترن و خانه می شود .

اگر کودکم مشکلاتی در کنترل دست دارد چرا باید به دنبال درمان باشم؟

مداخله درمانی مهم برای کمک به مشکلات کنترل دست شامل موارد زیر می شود :

• بهبود توانایی کودک و استمرار بر انجام وظایف حرکتی ظریف که برای زندگی روزمره علاوه بر موفقیت آموزشی حائز اهمیت است.
• به کمک کودک شود وظایف خود مراقبتی متناسب با سنش را انجام دهد مثل بستن دکمه و زیپ
• در صورتیکه کودک مشکلاتی در نوشتن ، نقاشی یا چیدن دارد مانع از انجام این فعالیتها نشوید.
• زمانی که کودک در فعالیتهای آموزشی مشکل دارد نباید والدین ، معلمان و کودک ناامید شوند.
• به حفظ و تقویت حس خوب بودن و اطمینان دادن برای انجام مهارتهایی در بازی با همسالان در مدرسه و استقلال در فعالیتهای خود مراقبتی  کمک کنید .
• به کودک اطمینان دهید از همکلاسان در پیشرفت مهارتهایی مثل نوشتن عقب نخواهد افتاد.
• اطمینان حاصل کنید کنترل موس برای کارهای کامپیوتری به خوبی پیشرفت کرده است ( از آنجاییکه کودکانی که مهارتهای ضعیف گرفتن مداد دارند اغلب به عنوان روش ارتباطی دیگر به سمت فن اوری اطلاعاتی سوق داده میشوند) .

در صورتیکه  مشکلات کنترل دست حل نشوند سبب چه مشکلاتی دیگری میشوند ؟

وقتی کودک مشکلاتی در کنترل دست دارد ، ممکن است این مشکلات را هم داشته باشند :

• کسب معیار آموزشی لازم به دلیل مهارتهای ضعیف نوشتن و خستگی زیاد
• فشار و استرس بیش از حد در کودکان به دلیل مشکل برای  ماندن در کلاس
• در پاسخ دادن به تمام سئوالات در زمان مشخص مشکل دارد.
• سبب عزت نفس پایین کودک می شود زیرا تواناییهای مهارتی انگشتانش ( مثل نوشتن و چیدن ) را با همسالانش مقایسه می کند .
• در رشد مهارتهای تایپ کردن کارآمد و کنترل موس کامپیوتر یا کار با ای پد مشکل دارد.
• کار با قطعات برای درست کردن پازل یا لوگو

چه نوع درمانی برای مشکلات کنترل دست پیشنهاد می شود ؟

اگر کودک شما مشکلاتی در رابطه با کنترل دست دارد ، مشاوره با کاردرمانگر پیشنهاد می شود.

با تشکر از: تورج عنبرا – کارشناس کاردرمانی